MÜBADELENİN 100 YILI

Mudanya Lozan Mübadilleri Derneği Başkanı Hüseyin Türker, Mudanya Mübadele Anı ve Kültür Evi ile ilgili değerlendirmesini MANŞET YORUM’la paylaştı. Aşağıda okuyacağınız satırlar hikaye değil yaşanmışlıkların söze yansımasıdır. Okudukça mübadele yıllarına gideceğiniz yalın bir anlatım var bu söyleşide. Hiç bir yerine dokunmadan yayımlamak istedik. Köklerinden kopmak zorunda bırakılan bu insanların hikayesi hangi milletten olursa olsun hüzün verici. Bilmedikleri topraklarda, bilmedikleri bir kaderi yaşamak zorunda bırakılmışlar. Yeniden sıfırdan başlamak, sürgün edilmek, geride bırakmak zorunda kalmak, özlemek fakat çaresiz bırakılmak, ayrı düşmek, yeniden başlamak zorunda olmak, mübadele ve ardından gelen mücadele, ve daha pek çok duygu var bu hikayede. Merakla okuyacağınız bu güzel söyleşiyi Muhabirimiz Osman Çetin yaptı. Kalemine, yüreğine sağlık. Ve tabi Mudanya Lozan Mübadilleri Derneği Başkanı Hüseyin Türker’e de teşekkür ediyoruz samimi anlatımı için. SİYASAL MÜBADELE LOZAN “Ben Hüseyin Türker Mudanya Lozan Mübadilleri Derneği başkanıyım. Aynı zamanda Mudanya ilçesi Halit Paşa Mahallesi Şeref Sokak No 4 te bulunan, Mudanya Mübadele Anı ve Kültür Evi’nin kurucusuyum. 30 Ocak 1923 tarihinde Lozan şehrinde imzalanan ‘Nüfus Mübadelesi Sözleşmesi’ kapsamında Yunanistan ve Türkiye arasında nüfus mübadelesi yapılmıştır. Bu sözleşme uyarınca, İstanbul’daki Ortodoks Rumlar ile Batı Trakya’daki Müslüman Türkler hariç  (Gümülcine ve İskeçe), Yunanistan’da yerleşik Müslüman Türkler Türkiye’ye, Türkiye’de bulunan bütün Ortodoks Rumlar Yunanistan’a gönderilerek yeni yerleşim bölgelerinde yaşamaya mecbur edilmiştir. Kısacası büyük insan kitleleri, her iki ülkede homojenleşmiş bir ulusal yapının oluşturulabilmesi adına o güne değin örneğine rastlanmamış bir uygulama eşliğinde yurtlarından kaldırılıp, tamamen siyasal gerekçeler ile mübadil edilmişlerdir. GÖÇÜN GETİRDİKLERİ Anadolu’dan Yunanistan’a giden kitlelerin tarihleri bir şekilde kayıt altına alınmıştır. Yaşadıkları acılar, sıkıntılar, hayal kırıkları, sevinçler ve heyecanlar, kısacası hayata dair her ne varsa kayıt altına alınarak bir çatı, altında toplanmıştır. Dolayısıyla da zaman içerisinde bu süreci yaşayan birinci kuşakların hayata veda etmeleriyle bu süreçte yaşananlarda tarihte kaybolmaya yüz tutmuştur. Oysa göç edenler, bilgi birikimlerini, kültür, sanat ve folklorik değerlerini de beraberinde taşımışlardır. Ayrıca her iki ülke topraklarının tarihi zenginliği ve mirası kabul edilmiş kültür varlıklarının yeterince korunmamış olduğunu düşünüyorum. İşte bu gerçekleri göz önüne alan bizler, bir grup mübadil, mübadil çocuğu ve torunu olarak bu dernek çatısı altında 2005 yılında bir araya geldik. Hedef kitlemiz ise kuruluş amacımıza uygun olarak mübadillerdir. Derneğimiz kaybolmaya yüz tutmuş olan mübadele kültürünü çocuklarımız ve torunlarımız arasında yaygınlaştırmak, gelecek kuşaklara köklerini anlatmaktır. Kitlelerin kültürlerine sahip çıkmalarını sağlamak adına bu çalışmalarımız olmuştur. Derneğimiz tarafından son 3 yıl içerisinde çeşitli dernek, vakıf ve kurumlar ile ortaklık kurulmasına rağmen, pandemi nedeni ile bu ortaklık resmileştirilememiştir. Sadece sözlü güvene dayalı ortaklıklar olarak kabul görmüştür. Derneğimizin her yıl 30 Ocak tarihinde nüfus mübadelesi anısına ve mübadele sözleşmesinin yıl dönümü olması nedeni ile denize karanfil bırakma etkinliği düzenlemektedir. Bu etkinliğe yerelde yer alan tüm mübadil dernekleri katılmaktadır. Bunun dışında 2007 yılında Avrupa Birliği’nden aldığımız hibe ile ‘TÜRKİYE DELTUR-2006-18 MAYIS 2006- 18 MAYIS 2007’ Mudanya’da yaşayan kadınlarımıza ve lise de okuyan erkek ve kız öğrencilerimize anne sağlığı ve üreme sağlığı konularında bilgi-eğitimler verdik, konferanslar yaptık. Tabi bu bilgiyi aktaran Bursa ilinde yaşayan doçent ve profesörler oldu onlardan yardım aldık. RUM MAHALLESİ NASIL GİRİTLİ MAHALLESİ OLDU? Devlet arşivlerinden yapılan araştırmalara baktığımızda görüyoruz ki,  23 Aralık 1923 tarihinde Girit Adası’ndan KIRZADE Vapuru ile Mudanya ve Gemlik ilçelerine gelen 360 hanenin, 80 hanesinin Gemlik’e, 280 hanenin ise Mudanya ilçesine başta Burgaz (Güzelyalı), Aydınpınar (Misebolu), Dereköy, Zeytinbağı (Trilye), Siği Köyü (Kumyaka) köylerine iskân olmuşlar. 2013 yılında “Ben Bir Mübadil Torunuyum” projesi kapsamında bir el kitapçığı basarak  mübadillere dağıtılmıştır. Bunların haricinde Mudanya ilçesine, mahalle ve köylerine Yunanistan’ın Yanya, Parga, Serez, Selanik, Langaza, Karacaova, Vodina, Pomak, Kavala, Drama ilçe ve şehirlerinden gelen Müslüman Türkler olmuştur. 2015 yılında Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Tanıtma Fonu ile bir projede “Eski Mübadil Resim Sergisi” açtık. Resim sergisinde 50x70 ebadında forex baskılı resimlerimizi sırasıyla; 2015 Temmuz ayı içinde Mudanya’dan ve Selanik yakınlarında ilçe kuran ve yaşamlarını orada devam ettiren Ortodoks Rumların kurduğu Nea Modania  da, yine aynı sene da Ağustos-2015 ayında Girit Kandiya Ayos Nikolo, Sitia da resim sergisi açarak, Bursa ilinin ve Mudanya ilçemizin  tanıtımını yaptık, çok başarılı şekilde beğeni alarak yurda döndük. 2016 yılı Aralık ayında yine “Yurt Dışı Akrabalar Toplulukları” ile beraber proje gerçekleştirdik. Yunanistan Selanik şehrinde Grand Palas Oteli’nde sunumu gerçekleşen resim sergisinin yanında, Türkçe ve Yunanca şarkıları içeren muhteşem bir konser vererek, mübadele kültürünü orada yaşattık ve projemize, Selanik  Başkonsolosluğu ve Rusya Selanik Başkonsolosluğu başkanları ve çalışanları katıldı. Bizim açımızdan muhteşem bir tanıtım yapmış olduk. Gerek Bursa ve gerekse Türkiye geneline bakılırsa ne kadar mübadil geldiğini belirtmek oldukça güçtü. Resmi verilere göre birbirinden çok farklılık görülmüştür. Bizim edindiğimiz verilere göre Türkiye’den giden 1 milyon 500 bin Ortodoks Rum ile, Türkiye’ye gelen 500 bin Müslüman Türk iskân edilmiştir. Ve MUBADELE VE MUHACERET TARİKİYLE GELEN AHALİYE MAHSUS HÜVİYET VE İSKÂN CÜZDANI verilmiştir. Mudanya Limanı’ndan il sınırlarına girdiği için, Mudanya’da imar ve iskân müdürlüğü gelen tüm mübadillere bütün iaşe hizmetlerinde yardımcı oldu. Mudanya ilçesine iskân olan ve bu köylerde yaşayan mübadillerin yerleştiği bölgeler; Burgaz (Güzeyalı), Dereköy, Eşkel (Esence),Kumyaka (Siği), Aydınpınar (Misebolu), Trilye (Zeytinbağı), Yalıçiftlik ve Çınarlı (Veletler) köyüdür. SANAT, KÜLTÜR ve TARİH GÖÇÜ Girit Adası’ndan gelen ilk kısım 23 Aralık 1923 tarihinde poyrazlı bir günde geldi. KIRZADE vapuru ile 360 hane olarak 3036 kişi geldi. O gemi Mudanya Limanı’na yanaşamayarak Gemlik ilçesine giderek orada demir attı. 120 haneyi orada bırakarak bir gün sonra Mudanya Limanı’na geldi ve dedelerimiz burada inerek iskân olan yerleşim yerlerine köylülerin yardımları ile talikalarla gönderildiler ve yeni yaşamlarına orada başladılar. Daha sonra verilen evlere yerleşenler, pek çoğu geldikleri yerde bıraktıkları mallarda burada aldıklarını karşılaştırmak istemediler. Çünkü çok zor günler geçirilmişti ve başlarını sokacak bir eve razıydılar.  Orada  bıraktıkları; bağ, bahçe, panjurlu ev, zeytinlik, tarla, keçileri, hep orada kalmıştı. Orada bıraktıkları mallarının sadece Türkiye’de yüzde 10 unu alma hakkı vardı. Nitekim de öyle oldu. Zeytincilik, yağcılık ve sabunculukla uğraşan Giritliler Mudanya’da ve köylerinde eski Rum Mahallesi’ndeki boş evlerin çoğuna yerleştirildiklerinden, burası artık  Giritli Mahallesi olarak anılır oldu. Bu bağlamda ticaret ile uğraşanlara dükkân, tarım ile uğraşanlara tarla ve zeytinlik verildi. Özellikle ev hanımları ev tekstil ürünleri konusunda ihtiyaçlarını kendi evlerinde kurdukları kilim dokuma makineleri ile giderdi. Buralarda kadınlarımızın giydiği patiska, pazen ve renkli elbise kumaşları ile kilim dokunuyordu. Ve renkli batta bu evlerde yapılır dokunurdu. Giritlillerin beraberinde getirdikleri el zanaatlarının bazıları; kunduracılık, berberlik, marangozluk,  mutaflık (bakkal) terzilik ve nalbantlıktı. Bu önemli sanatlarına burada devam ettiler. 'ARDA KALANLAR' ÖDÜLE DOYMADI Mudanya ve köylerinde zeytin mahsulü çok olurdu. Bir sene mahsul verir, bir sene mahsul vermezdi. Ada’da olduğu gibi Mudanya ilçesinde de zeytincilik devam ederek başlıca geçim kaynağı oldu. Keçinin sütünden lezzetlerine doyamadıkları keçi peynirini de burada yapmaya devam ettiler.  Bahar da yapılan peynir toprak küplerde yağda saklanarak bütün yıl boyunca tüketilirdi. Bu anlattıklarımız sonucunda dernekteki objeleri, tarım aletlerini, basımı dernek tarafından yapılan mübadil resimlerimizi; Yunanistan, Selanik, Girit Adası, Bulgaristan Sofya, Kırcali, Mestanlı, Adana, Mersin, İzmir, Ödemiş, Kuşadası ve Davutlar olmak üzere sergiledik. Bütün eserlerimizi toplayarak Giritli Mahallesi’nde bir ev kiralayarak objelerimizi oraya taşıdık ve orasını “Mudanya Mübadele Anı ve Kültür Evi olarak açtık. Ziyaretçilerimiz her şehirden gelerek gezmek istemektedirler bu anı evimizi. Adresi Bursa ili Mudanya ilçesi Halitpaşa Mahallesi Şeref Sok 4 NO ‘da bulunuyor. Turizm acentelerinin burasının adresini alıp. ziyaretçilerini getirmelerini istiyoruz.  Gayemiz Mudanya ilçemizin tanıtımını yapmak, misafirlerimizi ağırlamaktır. Tabi bu arada kamu kurum ve müdürlüğümüzünde desteklerini bekliyoruz. 2019 yılında Bursa Gazi Anadolu Lisesi ile ortaklaşa Erasmus Projesi ile ‘Arda Kalanlar’ adlı belgesel film çekimi yaptık. Mübadeleyi anlatan filmimizin alt yazısı ingilizce ve 25 dakikadan oluşan bir belgesel olarak çekildi. Almanya, İtalya ve Finlandiya’da mübadele belgesel filmi olarak oynatılmaktadır bu değerli çalışma. Bu belgesel  film;  Makedonya, Üsküp, Debre ve Gostivar, Bulgaristan Sofya ve Kırcaali, İzmir Ödemiş, Aydın, Kuşadası, Söke, Bursa, Gemlik ve Mudanya ilçelerinde gösterime girdi. Başarılı sunumu ile ödül alarak yurda döndük ve bu bizi gururlandırdı mutlu etti.